Organik Zeytin Yetiştiriciliği

1. Organik Zeytincilik:Zeytin üretiminde insan sağlığına zararlı kimyasal gübre ve ilaçları kullanmadan, sadece yönetmeliklerde izin verilen girdilerin kullanılabildiği, çevre, hava, toprak, su kaynaklarını kirletmeden ve insan sağlığına zarar vermeden yapılan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal bir üretim şeklidir. Üretimde miktar artışının yanında ürünün kalitesinin de yükselmesi amaçlanır. Organik zeytin yetiştiriciliği, geleneksel zeytin yetiştiriciliğinden çok farklı bir üretim sistemi değildir. Ancak, daha fazla bilgi, deneyim, takip ve hassasiyet ister. Organik olarak üretilecek zeytinler, geleneksel olarak üretilen zeytinlere göre biraz daha pahalıya mal olmaktadır. Bu nedenle bahçe kurulurken yer seçiminde dikim aralık ve mesafeleri, terbiye şeklinden sulama ve gübrelemeye, hastalık ve zararlıların kontrolüne kadar tekniğine uygun bir şekilde yapılması gerekir. Zeytin, organik olarak yetiştiriciliği yapılabilecek en kolay türlerden biridir.

2. Dünyada Organik Zeytin Yetiştiriciliği: Türkiye organik zeytin üreten ülkeler arasında İtalya (106.938 ha), İspanya (91.485 ha), Yunanistan (39.636 ha), Portekiz (28152 ha) ve Tunus (27730 ha)’tan sonra 2845 ha alanla 6. sırada yer almaktadır.

3. Türkiye’de Organik Zeytin Yetiştiriciliği: 2007 yılı verilerine göre 16 ilde, 15.339,62 ha alanda 12.093,41 ton organik zeytin üretilmiştir. (TKB, 2008). Ülkemizde organik zeytin üretiminde İzmir ili 3.463,94 ton üretim ile ilk sırada yer almaktadır.

4. Yasal Düzenlemeler: Ülkemizde organik tarım faaliyetleri, 3 Aralık 2004 tarih ve 25659 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren, 5262 sayılı Organik Ürünlerin Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesi’ne dair “Organik Tarım Kanunu” ve bu kanuna ilişkin olarak hazırlanan 10 Haziran 2005 tarih ve 25841 sayılı “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik”e göre yürütülmektedir.

Organik Tarım Kanunu’nun ilgili maddelerine göre;

•Organik zeytin üreticilerinin zeytinlerini organik zeytin olarak değerlendirebilmeleri için öncelikle zeytinlerini Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilen, yetkilendirilmiş bir kuruluş kontrolünde yetiştirmesi gerekir.•Üreticiler, organik zeytin yetiştiriciliği yaparken Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından çıkarılan ve çıkarılacak olan yönetmeliklerin hükümlerine uymak zorundadırlar.

Bu maddedeki hükümlere uymayan zeytin üreticilerine 10.000 TL idari para cezası verilir.

•Organik zeytin üreticileri, kontrol veya denetim aracı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı yetkilileri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuruluşların yetkililerine; işletmeye giriş izni vermek ve muhasebe kayıtları ile diğer ilgili dokümanlarını göstermek zorundadırlar. Bu maddeye aykırı davranan zeytin üreticilerine 20.000 TL idari para cezası verilir.

•Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu tarafından sertifikalandırılmamış zeytinlerin, organik zeytin adı altında satıldığının tespit edilmesi durumunda satan kişiye 10.000 TL idari para cezası verilir.

•Denetimleri engelleyen kişi ve kuruluşlara da 10.000 TL idari para cezası verilir.

5. Organik Zeytincilik Yapılabilecek Yerlerin Seçimi: Organik zeytincilik, zeytin yetiştiriciliğinde uygun olan birçok yerde yapılabilir. Yer seçiminde, yetiştiricilik yapılacak bölgedeki iklim değerleri, toprak özellikleri, sulama durumu, zeytin hastalık ve zararlılarının yoğunluğu dikkate alınmalıdır.

Geleneksel yetiştiricilik yapılan tarım alanlarının arasında kalan küçük zeytin bahçelerinde, geleneksel alandan gelebilecek herhangi bir ilaç bulaşma riskine karşı organik zeytin yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Büyük alanlarda yapılacak organik zeytin yetiştiriciliğinde ise, ilaç bulaşma riskine karşı bitkilerden yapılmış çitler ile koruyucu sistemler oluşturulmalıdır.

6. Organik Zeytincilikte Dikim Mesafeleri ve Üretim Sistemleri: Organik zeytin yetiştiriciliği yapılacak bahçeler, hastalık ve zararlıların doğal yöntemlerle kolaylıkla kontrol edilebilmesi için taç içine daha fazla ışık ve hava girecek şekilde kurulmalıdır, sık dikim organik zeytin yetiştiriciliği için uygun değildir.

Çeşit seçerken iklim özellikleri dikkate alınmalı, rüzgarlı ve don zararı olan yerlerde soğuğa dayanıklı çeşitler seçilmeli; nemli ve soğuk bölgelerde halkalı leke hastalığına duyarlı çeşitler seçilmemelidir.

Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü tarafından ülkemizde ticari olarak üretimi yapılan zeytin çeşitlerinden büyük taç yapısına sahip olan (Domat, Uslu, Tavşan Yüreği, Çelebi) çeşitlerde dikim mesafeleri 6x8 m, 7x7 m, orta büyüklükte taç yapısına sahip olan çeşitlerde (Ayvalık, Memecik, Erkence, Manzanilla, Kilis Yağlık, Nizip Yağlık) 5x7 m, 6x6 m küçük taç yapan çeşitlerde (Trilye) ise 5x5 m, 4x6 m mesafelerde dikilmesi tavsiye edilmektedir.

Organik yetiştiricilik yapılan zeytin ağaçlarında merkezi lider sistemi yerine merkezi açık sistemler tercih edilmelidir.

7. Organik Zeytincilikte Üretime Başlama: Organik zeytin yetiştiriciliğine başlamaya karar veren bir üretici, çevre ve organik yetiştiriciliğe gereken duyarlılığı gösterebilmesi için üretime başlamadan önce organik tarımın temel ilke ve amaçları konusunda bilgi sahibi olmalıdır.Organik zeytin yetiştiriciliği yapmaya karar verildiğinde, alınacak ürünlerin organik zeytin olarak satılabilmesi için “organik ürün” ve “organik zeytin” sertifikasına sahip olması gerekir.

Organik zeytin sertifikasını alabilmek için iki yol vardır:

1. Yol: Organik zeytin yetiştirmeye karar veren bir zeytin üreticisi, bireysel olarak organik zeytin yetiştiriciliği yapabilir. Bunun için üretime başlamadan bir yıl önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Organik Tarım Komitesi (OTK) tarafından Türkiye’de yetkilendirilen herhangi bir kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna başvurarak, yetiştirdiği zeytinlerin organik zeytin olarak değerlendirilebilmesi için gerekli çalışmaların yapılmasını ister. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu (KSK) yetkilileri, başvuran üreticiye organik zeytin yetiştiriciliğinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verir. Üretici, organik zeytin yetiştiriciliği ile ilgili bilgiye ihtiyaç duyuyorsa, bunun için kontrol ve sertifikasyon kuruluşu dışında bir danışmana veya kuruma başvurmalıdır. Zira kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarında çalışan kontrolörlerin danışmanlık yapmaları yasaktır.

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna başvuru için gerekli bilgi ve belgeler şunlardır:
•Müteşebbisin adı, adresi, üzerinde TC Kimlik numarası bulunan kimlik bilgi ve belgeleri, •İşletmenin yeri, konumu,
•Kadastro çalışması tamamlanmış alanlarda tapu kaydı, tamamlanmamış alanlarda ise araziye ait kroki,
•Müracaat edilen arazinin ve arazinin kullanım hakkının kendine ait olduğuna dair bilgi ve belgeleri,
•Gıda işleyen işyeri ise “Çalışma İzni ve Gıda Sicili Belgesi”, “Üretim İzin Belgesi”

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, başvuruda bulunan üreticinin zeytin bahçesini inceleyerek organik zeytin yetiştiriciliğine uygun olup olmadığına karar verir. Organik zeytin yetiştiriciliği için uygun bulunan üretici, başvurduğu kontrol ve sertifikasyon kuruluşu ile sözleşme yapar. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu üretici adına gerekli dokümanları hazırlayarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bildirir.

2. Yol: Organik zeytin yetiştiriciliğine karar veren bir zeytin üreticisi, organik zeytin yapacağı bölgede organik tarım projesi olan bir firma, bir üretici grubu, Ziraat Odası, bir kooperatif, bir birliğin projesine katılarak da organik zeytin yetiştiriciliği yapabilir. Bunun için projesine katılmak istenen yukarıdaki ilgili kurum veya kuruluşlardan biri ile sözleşme yapılmalıdır. Sözleşmeden sonra proje sahibi kişi veya kuruluş, üreticinin organik zeytincilik yapabilmesi için üreticiden yukarıda belirtilen gerekli bilgi ve evrakları alarak, üretici adına yine üretime başlamadan bir yıl önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Organik Tarım Komitesi (OTK) tarafından Türkiye’de yetkilendirilen herhangi bir kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna başvurarak, projesine aldığı üreticiyi bildirir ve bu üreticinin yetiştirdiği zeytinlerin organik zeytin olarak değerlendirilebilmesi için gerekli çalışmaların yapılmasını ister.

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu üreticinin durumunu inceleyerek organik zeytincilik için uygun olup olmadığına karar verir. Organik zeytincilik için uygun bulunan üretici, sözleşme yaptığı firma, ziraat odası, üretici grubu, kooperatif veya üretici birliğinin projesi içinde organik zeytincilik yapmaya başlar.

Küçük alanlarda yapılacak organik zeytin yetiştiriciliği için kontrol ve sertifikasyon maliyetleri yüksek olacağından bu gibi küçük alanlarda organik zeytin üretimini bir firmanın projesine katılarak yapmakta yarar vardır. Ancak unutulmamalıdır ki, bir firmanın projesi altında organik zeytin yetiştiriciliği yapılmaya başlarken, firma ile üretici sözleşme imzalar. Üretici bu sözleşme ile yetiştireceği zeytinleri organik tarım kurallarına uygun olarak yetiştireceğini ve elde ettiği zeytinleri sözleşme yapılacak firma dışında da satmak isteyen üreticilerin iyi karar vermeleri gerekir.

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu ile sözleşme yapan üretici veya firma projesindeki üreticilerin bahçeleri geçiş sürecine alınır.

8.Organik Zeytincilikte Geçiş Süreci:Organik zeytinciliğe başlanıldığında elde edilen ürünler hemen “organik zeytin” olarak değerlendirilemez. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu ile sözleşme imzalandıktan sonra, yetiştirilen zeytinlerin organik zeytin olarak değerlendirilebilmesi için 3 yıl geçiş süreci vardır. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, geçiş sürecini organik zeytinciliğe başlamadan önce yapılan işlemlerin durumuna göre 1,5 yıla kadar uzatabilir veya kısaltabilir. Geçiş sürecine alınan zeytinler “Organik Tarım Geçiş Ürünüdür” etiketiyle pazarlanabilir, organik olarak pazarlanamaz.

Geçiş dönemi süresince üreticinin sözleşme imzaladığı Kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna bağlı kontrolörler organik zeytin yetiştiriciliği yapılan bahçeyi haberli, habersiz kontrol ederler. Yapılan kontroller sırasında, kontrolörlerce TC Organik Tarım Yönetmeliği’nde belirtilen girdiler dışında girdilerin kullanılmadığı, yapılan üretimin çevreye zarar verilmeden, çevre kirliliğine neden olmadan, erozyon ve toprak kaybını önleyecek, toprağın verim gücünü koruyup arttıracak şekilde yapıldığının belirlenmesi durumunda geçiş sürecinin sonunda yetiştirilen zeytinlere “organik zeytin” sertifikası verilir.